Jakie są rodzaje noży?

Decydując się na wybór noża customowego, warto przynajmniej w podstawowym stopniu zorientować się w przeznaczeniu poszczególnych typów ostrzy. W poniższym artykule przedstawię najważniejsze elementy konstrukcji takie jak kształt ostrza, grubość ostrza i rodzaj szlifu oraz postaram się wytłumaczyć jak te parametry przekładają się na funkcjonalność noża.

Konstrukcja i zastosowanie noży

Zanim przejdziemy do poszczególnych typów konstrukcji, warto podsumować z jakich elementów się nóż składa. Wydawałoby się, że jako narzędzie skrajnie proste, ciężko rozebrać go na czynniki pierwsze. A jednak:

1 – nóż
2 – głownia
3 – trzon rękojeści
4 – spadek grzbietu
5 – ostrze
6 – pióro
7 – grzbiet
8 – zbrocze
9 – podpora na kciuk
10 – nasada trzpienia
11 – płaz
12 – pięta
13 – choil, notch
14 – ricasso
15 – sztych
16 – górna krawędź tnąca
17 – fałszywe ostrze
18 – krawędź tnąca
19 – brzusiec
20 – linia szlifu
21 – ząbkowanie
22 – gwint trzpienia

Bez względu na swoje przeznaczenie i stopień skomplikowania, każdy nóż będzie składał się przede wszystkim z rękojeści i ostrza. Kształt rękojeści w każdym rodzaju noża powinien zapewniać pewny chwyt tak żeby nie wyślizgnął nam się z rąk podczas pracy. Szczegółowy opis popularnych kształtów i materiałów na rękojeści to temat na osobny wpis. Wg. mnie, można ogólnie powiedzieć, że rękojeść powinna być w miarę dostosowana do anatomicznej budowy dłoni. Wiele noży Biesy ma np. zgrubienie pośrodku okładzin uchwytu tak aby lepiej dopasowywał się do wgłębienia na środku dłoni. Dodam jeszcze, że często byłem zaskoczony jak różne rękojeści wyglądające na niewygodne, zadziwiająco dobrze leżały w dłoni. Myślę, że wynika to z tego, że nasza dłoń sama dopasowuje się do kształtu narzędzia którym pracuje. 

Patrząc na użytkowy charakter danego noża, zwracamy uwagę nie tyle na jego rękojeść co na ostrze (głownię). Główne cechy które decydują o zastosowaniu noża to:

• grubość ostrza
• rodzaj szlifu ostrza
• kształt ostrza

---

Grubość ostrza

Wybranie odpowiedniej grubości ostrza to prawie zawsze kompromis pomiędzy efektywnością cięcia a wytrzymałością noża. Można ogólnie powiedzieć, że im cieńszy nóż tym lepiej tnie. Ceną bardziej agresywnego cięcia jest redukcja grubości ostrza na co niestety nie zawsze możemy sobie pozwolić. Wybierając np. nóż bushcraftowy musimy liczyć się z tym, że jeżeli będzie on cienki to owszem, bardzo sprawnie poszatkuje warzywa w obozowej kuchni ale jak trzeba będzie popracować nim w drewnie to może szybko pęknąć. Z tego względu robiąc noże tego typu raczej nie schodzę poniżej 4mm grubości ostrza. Przenosząc akcję z kuchni obozowej do tej domowej, staje się jasne czemu noże kuchenne, m.in. nóż szefa kuchni jest tak cienki. Pracując takim nożem operujemy narzędziem które może mieć zaledwie kilka dziesiętnych milimetra grubości blisko krawędzi tnącej. Możemy sobie na to pozwolić ponieważ, w domowych warunkach nie poddajemy noża większym obciążeniom – tutaj najważniejsze jest aby nóż ciął jak najlepiej.

W kolejnym przykładzie bierzemy na warsztat Kukri i maczetę. Oba noże zostały stworzone właściwie tym samym celu – do rąbania i cięcia zarośli podczas przedzierania się przez dżunglę. W tym przypadku, mimo, że grubość jednego i drugiego może być podobna (najczęściej 2.5-3mm) to charakterystyczne zgrubienie głowni kukri (szerokość ostrza jest większa przy sztychu niż przy rękojeści) w znaczny sposób przenosi się na zwiększenie energii kinetycznej przekładanej na cel podczas rąbania.

---

Rodzaj szlifu ostrza

Podobnie jak grubość i kształt głowni, szlif jest decydujący dla jej efektywności podczas cięcia. Warto dobrze dobrać szlif do konkretnych zadań tak aby nóż nie zawiódł nas w pracy. 

Ogólnie można powiedzieć, że im wyższy szlif tym lepiej tnie nóż. Trzeba jednak pamiętać o tym, że im wyższy szlif tym mniejsza wytrzymałość głowni i na odwrót. Sytuacja wygląda podobnie przy szlifie wklęsłym i wypukłym. Im bardziej wklęsły szlif tym lepiej tnie nóż, dzieje się to jednak kosztem wytrzymałości głowni. Im bardziej szlif jest wypukły tym bardziej wytrzymała głownia ale nóż przy tym tnie gorzej. Można powiedzieć, że kompromisem: jakość cięcia vs wytrzymałość noża, jest szlif płaski.

Rodzajom szlifów poświęcę oddzielny post.

---

Kształt ostrza

Kształt głowni, w tym profil krawędzi tnącej, to jedno z najbardziej decydujących kryteriów dla zastosowania noża. Chcą otworzyć paczkę i mając do wyboru tasak i niewielki nożyk codziennego użytku, wybierzemy raczej to drugie, głównie ze względu na jego rozmiar i kształt. Jeżeli potrzebujemy wielozadaniowego narzędzia które chcemy mieć zawsze przy sobie to półmetrowy nóż z głownią typu Kukri raczej odpada 🙂 W takim wypadku zainteresuje nas raczej ostrze typu drop point lub np. spear point jeżeli ma ono lepiej kłuć niż ciąć.

Jak widać, ciężko znaleźć jedną wspólną cechę dla wszystkich noży, wybór jest ściśle związany z rodzajem pracy i materiałem w którym będziemy operowali. Różnice w zastosowaniu konkretnych rodzajów głowni najlepiej widać w zestawieniu poniżej: